Walka o oddech

Walka o oddech
Autor: Magdalena Gajda, Fot.: Deva, www.sxc.hu, ÂŹrĂłdÂło: inf. wÂłasna

Wrogowie oskrzeli i pÂłuc czajÂą siĂŞ wszĂŞdzie. MogÂą przybraĂŚ postaĂŚ dymu papierosowego, kurzu zalegajÂącego na pĂłÂłkach z ksiÂąÂżkami, pyÂłkĂłw drzew i traw.

Astma to stan zapalny ukÂładu oddechowego, wywoÂłany przez wnikajÂące do niego wraz z powietrzem alergeny lub przewlekÂłe infekcje. NajczĂŞstszymi alergenami wywoÂłujÂącymi astmĂŞ sÂą: roztocza kurzu domowego, pyÂłki roÂślin, grzyby pleÂśniowe oraz sierÂśĂŚ zwierzÂąt. Stan zapalny ukÂładu oddechowego objawia siĂŞ rumieniem i obrzĂŞkiem bÂłony Âśluzowej oskrzeli. Chory odczuwa dusznoÂści, musi teÂż odkrztuszaĂŚ nadmiar Âśluzu wydzielanego przez zapalnie zmienione oskrzela.

O tym jak moÂżna uniknÂąĂŚ astmy i jak jÂą leczyĂŚ rozmawiamy z dr. n. med. Piotrem DÂąbrowieckim*, kierownikiem OddziaÂłu Ratunkowego Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie, prezesem Polskiej Federacji StowarzyszeĂą Chorych na AstmĂŞ, AlergiĂŞ i POChP.

dr n. med. Piotr DÂąbrowiecki. Fot.: DevaCzy astma zawsze wiÂąÂże siĂŞ z alergiÂą?
dr n. med. Piotr DÂąbrowiecki: IstniejÂą dwa rodzaje astmy: alergiczna i niealergiczna. W tej drugiej czynnikiem wywoÂłujÂącym chorobĂŞ jest przewlekÂłe draÂżnienie ukÂładu oddechowego kolejnymi infekcjami bakteryjnymi lub wirusowymi. W rezultacie pojawia siĂŞ zjawisko nadreaktywnoÂści oskrzeli. Oznacza to, Âże sÂą one nadmiernie wraÂżliwe na czynniki draÂżniÂące, ktĂłrymi mogÂą byĂŚ wysiÂłek fizyczny, dym tytoniowy a nawet zimne powietrze. Astma niealergiczna ujawnia siĂŞ pĂłÂźno, z reguÂły po 40. roku Âżycia. CzĂŞsto przypomina POChP, czyli przewlekÂłÂą obturacyjnÂą chorobĂŞ pÂłuc, ktĂłra rozwija siĂŞ gÂłĂłwnie pod wpÂływem palenia papierosĂłw. Te dwie choroby bywajÂą trudne do odrĂłÂżnienia. Z kolei astma alergiczna dotyka zarĂłwno dzieci, jak i dorosÂłych.

Jak wczeÂśnie moÂże ujawniĂŚ siĂŞ astma alergiczna?
JuÂż w okresie niemowlĂŞcym. Statystycznie najczĂŞÂściej astma pojawia siĂŞ w wieku szkolnym. CzĂŞsto choroba jest zbyt pĂłÂźno rozpoznawana. Bywa, Âże dopiero u dorosÂłych osĂłb. W zasadzie astmĂŞ moÂżna wykryĂŚ na kaÂżdym etapie Âżycia.

JeÂśli czujemy siĂŞ Âświetnie i nic nam nie dolega, to czy grozi nam astma?
Wtedy nie musimy siĂŞ jej baĂŚ. JeÂśli natomiast jesteÂśmy alergikami, to powinniÂśmy siĂŞ zastanowiĂŚ, czy przypadkiem dÂługotrwaÂły kaszel bez wyraÂźnych przyczyn lub okresowe dusznoÂści nie sÂą objawami tej choroby. Oznaki astmy, czyli kaszel i dusznoÂści nie trwajÂą caÂły czas, ale pojawiajÂą siĂŞ napadowo. ZdarzajÂą siĂŞ okresy reemisji, kiedy chory czuje siĂŞ bardzo dobrze. Gdy dojdzie do stymulacji alergenem, np. w okresie pylenia roÂślin, nagle dochodzi do uaktywnienia choroby. Bywa, Âże ktoÂś chorowaÂł jako dziecko, pĂłÂźniej przez wiele lat nie miaÂł Âżadnych objawĂłw, a potem, w wyniku na przykÂład palenia papierosĂłw lub ciĂŞÂżkiej infekcji ukÂładu oddechowego, doszÂło do nawrotu choroby.

Czy sport chroni przed astmÂą?
Nie, nie zabezpiecza przed niÂą. Co wiĂŞcej, wielu zawodowych sportowcĂłw choruje na astmĂŞ. Ich pÂłuca sÂą nadmiernie wentylowane, co moÂże wywoÂłaĂŚ nadreaktywnoÂśĂŚ oskrzeli, a od tego jeden krok do peÂłnoobjawowej choroby. Racjonalny wysiÂłek fizyczny, trening interwaÂłowy, rower, gra w piÂłkĂŞ, pÂływanie sÂą jak najbardziej wskazane. Natomiast na pewno nie chroniÂą ani przed alergiami ani przed astmÂą.

Kiedy wiĂŞc unikniemy astmy? UnikajÂąc alergenĂłw?
Jak najbardziej. Osoba Âświadoma swoich alergii powinna unikaĂŚ niekorzystnych czynnikĂłw draÂżniÂących. Im mniej alergenĂłw, tym mniejsze niebezpieczeĂąstwo wystÂąpienia peÂłnoobjawowej alergii i astmy.

Czy dotyczy to takÂże osĂłb zdrowych? Wszyscy powinni unikaĂŚ kurzu?
A kim jest czÂłowiek zdrowy? Jedna trzecia populacji ma alergie. Objawy ze strony nosa ma ok. 30 proc. chorych, jeÂżeli chodzi o astmĂŞ oskrzelowÂą to jest ok. 8-10 proc. chorych. Unikanie alergenĂłw zabezpiecza w pewnym stopniu. Prawdziwie skutecznÂą interwencjÂą jest odczulanie, czyli podanie szczepionki zmniejszajÂącej reaktywnoÂśĂŚ ukÂładu immunologicznego. Jest ona bardzo skuteczna przy objawach wywoÂłanych przez alergeny roÂślin wiatropylnych: drzewa, trawy, chwasty. Jest to zarazem leczenie alergii i profilaktyka astmy oskrzelowej. W przypadku wystÂąpienia objawĂłw astmy niezbĂŞdne jest podanie skutecznych lekĂłw - sterydĂłw wziewnych.

Kwiat. Fot.: www.sxc.hu

Kiedy powinniÂśmy zaczÂąĂŚ podejrzewaĂŚ, Âże mamy astmĂŞ?
JeÂżeli przy alergii wystĂŞpujÂą napady kaszlu lub dusznoÂści. W takim przypadku konieczne moÂże byĂŚ podanie lekĂłw. Podstawowymi Âśrodkami farmakologicznymi sÂą tu sterydy wziewne. Bez nich nie ma moÂżliwoÂści leczenia astmy oskrzelowej. Niestety, w Polsce 50 proc. chorych na astmĂŞ leczy siĂŞ bez sterydĂłw, a jedynie za pomocÂą lekĂłw rozszerzajÂących oskrzela - beta2-mimetykĂłw, ktĂłre dziaÂłajÂą krĂłtkotrwale i doraÂźnie – maksymalnie do 12 godzin. Te Âśrodki mogÂą nawet uratowaĂŚ Âżycie w przypadku napadu dusznoÂści, ale nie chroniÂą przed nawrotami. To jest w zasadzie leczenie objawowe.

NiektĂłrzy bojÂą siĂŞ sterydĂłw…
Tzw. steroidofobia nie ma podstaw. Stereotypy biorÂą siĂŞ ze skojarzeĂą z kulturystami stosujÂącymi szkodliwy doping. To nie ma nic wspĂłlnego z leczeniem astmy. Leki na astmĂŞ sÂą to bezpieczne Âśrodki wziewne, stosowane bezpoÂśrednio na bÂłonĂŞ ÂśluzowÂą ukÂładu oddechowego w minimalnych, ale skutecznych dawkach. Pacjent prawidÂłowo leczony na astmĂŞ przyjmuje sterydy i rzadko leki rozkurczowe, co oznacza stabilnoÂśĂŚ choroby. Ataki nie pojawiajÂą siĂŞ, moÂżna normalnie ÂżyĂŚ, unikajÂąc kontaktu z dymem tytoniowym i ograniczajÂąc ekspozycjĂŞ na alergeny.

Stosuje siĂŞ takÂże leczenie skojarzone.
I to jest dla mnie genialne rozwiÂązanie, poniewaÂż pozwala ono na walkĂŞ ze „steroidofobiÂą”. Pacjent z objawami dusznoÂści i kaszlu dostaje lek ÂłÂączony, ktĂłry zawiera steryd – zmniejszajÂący stan zapalny oskrzeli i beta2- mimetyk dziaÂłajÂący rozkurczowo – znoszÂący uczucie dusznoÂści. To juÂż nie jest tylko leczenie objawowe. MoÂżna spowodowaĂŚ, Âże pacjent bĂŞdzie ÂżyÂł bez objawĂłw choroby, zaÂś o astmie bĂŞdzie ÂświadczyÂł tylko wpis w historii choroby.

To znaczy, Âże astmĂŞ moÂżna caÂłkowicie wyleczyĂŚ?
To nie jest moÂżliwe. MoÂżna niÂą natomiast zaleczyĂŚ, czyli spowodowaĂŚ, Âże bĂŞdzie przebiegaĂŚ bezobjawowo. MoÂżna w ten sposĂłb doÂżyĂŚ bardzo sĂŞdziwego wieku. Natomiast odstawienie lekĂłw bywa bardzo niebezpieczne. Zdarza siĂŞ, Âże mÂłode osoby z astmÂą lekcewaÂżÂą chorobĂŞ, przestajÂą siĂŞ leczyĂŚ, zaczynajÂą paliĂŚ. To grozi ostrym stanem zapalnym, ktĂłry moÂże nawet zabiĂŚ. W przypadku zdiagnozowania astmy u osoby palÂącej istotnym elementem terapii jest rzucenie palenia, dlatego, Âże tytoĂą obniÂża skutecznoÂśĂŚ sterydĂłw - musimy podawaĂŚ ich wiĂŞcej, by osiÂągnÂąĂŚ poÂżÂądany efekt terapeutyczny.

Trawa. Fot.: www.sxc.hu

A czy dzieci mogÂą byĂŚ leczone sterydami?
Tak, poniewaÂż nie ma innej metody. MaÂły pacjent, u ktĂłrego stwierdza siĂŞ Âświsty w pÂłucach, ma 30 proc. szans na to, Âże zachoruje na astmĂŞ. WaÂżna jest jednak takÂże profilaktyka: niepalenie przy dziecku, suche, niezagrzybione mieszkanie wolne od alergenĂłw. Rodzice alergicy powinni szczegĂłlnie uwaÂżaĂŚ. Gdy jedno z nich jest uczulone, prawdopodobieĂąstwo, Âże dziecko odziedziczy alergiĂŞ, wynosi okoÂło 40 proc. W przypadku obojga rodzicĂłw jest to juÂż 80 proc.

A jak to siĂŞ ma do tak zwanej teorii higienicznej, wedÂług ktĂłrej wychowywanie dzieci w nadmiernie sterylnym Âśrodowisku moÂże prowadziĂŚ do rozwoju alergii i astmy?
Z tÂą teoriÂą zwiÂązane sÂą pewne obiecujÂące rezultaty laboratoryjne, jednak nie zostaÂła ona caÂłkowicie udowodniona. SÂą badania, ktĂłre wskazujÂą, Âże dzieci z terenĂłw wiejskich, ÂżyjÂące w zgodzie z naturÂą, rzadziej chorujÂą na astmĂŞ, ale byĂŚ moÂże jest to wpÂływ Âśrodowiska wolnego od zanieczyszczeĂą typowych dla aglomeracji miejskich.

W kontekÂście astmy wspomina siĂŞ o caÂłorocznym nieÂżycie nosa. Jaki jest zwiÂązek miĂŞdzy tymi schorzeniami?
NieÂżyt nosa to stan zapalny gĂłrnych drĂłg oddechowych, czyli bÂłony Âśluzowej nosa. To samo, co dzieje siĂŞ w oskrzelach, moÂże zachodziĂŚ w nosie - obrzĂŞk, rumieĂą, nadmiar wydzieliny, ktĂłry nazywamy potocznie katarem. FunkcjÂą anatomicznÂą nosa jest oczyszczenie i nawilÂżenie powietrza, ktĂłre dociera do naszego organizmu. DziaÂła on jak filtr. Gdy nos nie speÂłnia swojej roli, zimne, nieoczyszczone, nasycone alergenami powietrze moÂże nasilaĂŚ stan zapalny oskrzeli. W badaniach populacyjnych okazuje siĂŞ, Âże u 80 proc. osĂłb z caÂłorocznym nieÂżytem nosa moÂżna stwierdziĂŚ objawy astmy. Korelacja jest wiĂŞc bardzo silna. Dlatego w przypadku caÂłorocznego nieÂżytu nosa poÂłÂączonego z kaszlem naleÂży podejrzewaĂŚ astmĂŞ.

Brzozy. Fot.: www.sxc.hu

Co jeszcze jest waÂżne dla chorych?
Konsensusy Âświatowe GINA i GOLD (ÂŚwiatowe inicjatywy na rzecz zwalczania astmy i POChP) wskazujÂą na olbrzymiÂą rolĂŞ edukacji chorych. Polscy pacjenci skarÂżÂą siĂŞ, Âże lekarz w ferworze pracy nie udziela im wystarczajÂących informacji na temat choroby, ktĂłrÂą rozpoznaje. Z tego powodu powstaÂły szkoÂły dla chorych na astmĂŞ i POChP, gdzie jest prowadzona intensywna edukacja chorych. Jest to tak samo waÂżne, jak leczenie i profilaktyka. Nauczenie chorych tego, jak skutecznie stosowaĂŚ leki wziewne i co robiĂŚ w trakcie zaostrzenia powoduje, Âże chorzy o poÂłowĂŞ rzadziej trafiajÂą do szpitala, a ich jakoÂśĂŚ Âżycia znacznie siĂŞ poprawia.

*dr n. med. Piotr DÂąbrowiecki jest absolwentem Wojskowej Akademii Medycznej (w 1997 r., wydziaÂł lekarski). W 2002 r. obroniÂł pracĂŞ doktorskÂą z zakresu alergologii na Uniwersytecie Medycznym w ÂŁodzi. JuÂż na staÂżu podyplomowym zainteresowaÂł siĂŞ tematykÂą alergii i astmy. Od 1998 r. prowadzi szkolenia dla chorych na astmĂŞ, a od 2000 r. edukuje rĂłwnieÂż lekarzy i pielĂŞgniarki w zakresie opieki nad chorymi z astmÂą i przewlekÂłÂą obturacyjnÂą chorobÂą pÂłuc. Jest dyrektorem szkoÂły dla chorych na astmĂŞ z siedzibÂą przy Instytucie GruÂźlicy i ChorĂłb PÂłuc w Warszawie i kierownikiem centrum edukacji w chorobach przewlekÂłych w Wojskowym Instytucie Medycznym w Warszawie. Etatowo: kierownik Szpitalnego OddziaÂłu Ratunkowego w Wojskowym Instytucie Medycznym w Warszawie. SpoÂłecznie: prezes Polskiej Federacji StowarzyszeĂą Chorych na AstmĂŞ, Alergie i POCH.